Б.Цэнддоо
Оюун ухаан бол мунхаг харанхуйн өмнө нээгдсэн гэрэлт цонх юм. Хэн тэр цонхоор үсрэн гараад танин мэдэхүйн байгаль ертөнц рүү дэгдэн хүрсэн нь гэгээрч ухаажна. Харин цонхоор зүгээр л ширтээд үлдсэн нь харанхуйд байснаасаа ч дор болж үлдэнэ. “Харанхуй бол харанхуй” тэнд төөрөгдөл ч үгүй, гэгээрэл ч үгүй. Харин цонхоор ширтээд үлдэгсэд модыг амьтан гэж, амьтныг мод, гэрлийг сүүдэр гэж төсөөлсөөр үлдэнэ. Төөрөгдөл эндээс эхэлдэг. Танин мэдэхүйн цонхоор ширтээд үлдэгдсэд л төөрнө, ухаантай атлаа танихаас залхуурагсад л төөрөгддөг. Гэгээрсэн Будда “би чамайг аврахгүй ” гэж айлджээ. Цонх нээсэн тэгээд л боллоо, чамайг чирж гулдарч гаргах үүрэг бурханд байхгүй. Бурханд итгэдэг гэж мянгантаа тангараглаад ч нэмэргүй, харанхуй хонгилоос өөрөө л үсрэн гарахгүй бол аврагдахгүй . Буддизм “Бурханд өөрт нь итгэгч ” -нарт зориулсан сургааль биш. Харин “Өөрийгөө бурхан” гэдэгт итгэгчдэд зориулсан сургааль ажгуу. Хамаг амьтныг аврагчийн үг гэхэд сонин байгаа биз? Тэгвэл бурхан гэж байхын хэрэг юу билээ гэж эргэлзмээр. Үнэхээр ч тэгсэн, бурхан гэж байхгүй, чи өөрөө бурхан гэсэн ” Би бурхан мөн юм бол, би яагаад бурхан биш байна”… Чи өөрөө босоод яв, мунхагийн харанхуйгаас үсрэн гар, гэрэл гэгээнд төтлөн тэмүүлэгтүн . Цонхны цаана алмайраад суугаа чамайг хэн ч авран гэгээрүүлэхээр авч явахгүй. Хүн бүр өөрийнхөө аврагч . Чи өөрөө өөрийгөө аврана. Чи бол бурхан өөрөө . Одоохондоо сэрж босоогүй учраас төрж амжаагүй Будда.
“Бодь мөрийн зэрэг” сударт
“Будда хилэнцийг усаар угаадаггүй , Бусдын зовлонг гараар арилгадаггүй, Өөрийн эрдэм чадлыг өрөөлд юүлдэггүй , Үнэн жам ёсыг таниулан гэгээрүүлдэг” хэмээн номлосон.
Будда хүнийг сэрээдэг, гэгээрэн танихуйн үүдийг дэлгээд дуудддаг. Мансууран залхуурах оюун сэтгэлгээ сэрээн намайг дагагтун, бүгдээрээ гэгээрэгтүн . Бурхан Буддагийн “эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтныг аврах” тангараг нь “Бүгд бурхан”хэмээсэн тунхаг. Хүн бүгд Будда мөн, Шагжаамунь бээр та нарын хэнээс ч илүү биш, хэн чинь ч түүнээс дутуу биш , бүгд Будда. Харин мунхагийн нойроос сэрсэн сэрээгүй цаг хугацааны ялгаа буй.
Үүд хаалга цэлийтэл нээгдэвч , Үзээгүй хүнд бол зураг л харагдана , Орон зайн алсран цэлийвч , Ороогүй хүнд дүрс л үзэгдэнэ.
Харанхуй шоронгийнх нь үүдийг нээгээд , цонхыг нь дэлгээд өгсөн байхад гарахаас залхуурагсад байдаг.”Хэн нэгэн намайг энэ цонхоор гаргана даа” гэж найдан аврагчийг хүлээдэг. Тэд л мухар сүсэг, бурханы нэрээр захиалагчдыг бүтээж, хувь заяагаа даатгасан бөлгөө. /Өдрийн сонин ” Оюун ухааны дууль” нийтлэлээс товчлон бичлээ. Сонин унших завгүй эцэг эхчүүдэд зориулав
Familyandpeople.mn